सन् २०१८ मा, टेस्लाले आफ्नो किफायती इलेक्ट्रिक कार, मोडल ३ को उत्पादन विस्तार गरिरहेको थियो । तर यसमा गम्भीर समस्याहरू थिए, भल्ट द्रुत रूपमा घट्दै थियो र कम्पनी दिवालियापनको कगारमा थियो । कम्पनीको प्रमुख कार्यकारी अधिकृतको रूपमा, एलन मस्क कारखानामा दिनको २२ घण्टासम्म बिताउने गर्थे । पछि एक अन्तर्वार्तामा, मस्क आफैले स्वीकार गरे कि कम्पनी समाप्त हुन लागेको थियो ।
तर दुई वर्षमा परिस्थिति फेरियो । कार बजारमा आइसकेको थिएन र कम्पनीको शेयर अचम्मको रुपमा बढेको थियो । जसमा ५० प्रतिशतभन्दा बढी वृद्धि देखिएको छ । कम्पनीले २०२० मा लगातार चार त्रैमासिक नाफा कमाउन शुरु गरेको थियो । कार कम्पनीहरूले सेमिकन्डक्टरको अभावसँग जुधिरहेका बेला टेस्लाले कोरोना महामारीको समयमा कीर्तिमानी नाफा कमाएको थियो ।
२०२१ मा कम्पनीको बजार मूल्य १.२ ट्रिलियन डलर पुग्यो र टेस्ला एप्पल, माइक्रोसफ्ट, अल्फाबेट, अमेजनपछि विश्वको सबैभन्दा ठूलो कम्पनी बन्यो । कार कम्पनीहरू मध्ये, यो सबैभन्दा छिटो १ ट्रिलियन अंकमा पुग्ने थियो र ब्रान्ड मूल्यको हिसाबले पनि सबैभन्दा ठूलो बन्यो ।
उत्पादनको हिसाबले, टेस्ला टोयोटा, फक्सवागन, फोर्ड र होन्डा जस्ता कम्पनीहरू भन्दा धेरै पछाडि थियो, तर यसको मूल्य टोयोटा, फक्सवागन र होन्डाको कुल मूल्य भन्दा बढी थियो । अर्थात् दुई वर्षअघि विघटन हुने अवस्थामा रहेको टेस्ला विश्वको सबैभन्दा ठूलो कार कम्पनी बनेको छ ।
त्यसोभए यस पटक संसारभरि, टेस्ला कसरी संसारको सबैभन्दा ठूलो इलेक्ट्रिक कार कम्पनी बन्यो भन्ने बारे जानौं ।
टेस्लाको सेयर दिनप्रतिदिन बढ्दो अवस्थामा ?
जेनी पोट्स एक आईटी परामर्शदाता हुन् र जो भिक्टोरिया, अष्ट्रेलियामा बस्छिन् । उनी आफूलाई एलन मस्कको प्रशंसकको रूपमा वर्णन गर्छिन् । उनी भन्छिन्– ’केही वर्ष पहिले मेरा साथीहरूले मलाई टेस्लामा नजर राख्नु पर्ने कुरा भनेका थिए । त्यतिबेला मलाई मस्क वा टेस्लाको बारेमा केही थाहा थिएन । मेरा साथीहरूले पे–पल पेमेन्ट कम्पनीमा मस्कको हात रहेको बताएका थिए ।’
सन् १९७१ मा दक्षिण अफ्रिकाको प्रिटोरियामा जन्मिएका मस्ककी आमा क्यानाडली थिइन् र उनका बुबा अफ्रिकी मूलका थिए । विज्ञानमा विशेष रुचि भएका मस्क सानै उमेरमा बुबासँग अमेरिका आएका थिए ।
१९९५ मा, २५ वर्षको उमेरमा, मस्कले जिप–२ नामको कम्पनी स्थापना गरे, जुन उनले तीन वर्षपछि बेचेका थिए । यस पछि, १९९९ मा, एक्स डट कम (ह्.अयm) नामको एक कम्पनी बनाए, जुन पिटर थिलको कम्पनी कन्फिनिटीसँग मर्ज भयो । यसको नाम पछि पे–पालमा परिवर्तन गरिएको थियो, जुन पछि इबेद्वारा खरिद गरिएको थियो ।
जेनी भन्छिन्–’मैले टेस्ला र एलन मस्कको बारेमा पढ्न थालें, उनीहरूका बारेमा मलाई जति धेरै थाहा भयो, त्यति नै चासो बढ्दै गयो ।’२००२ मा, मस्कले अन्तरिक्ष अनुसन्धान र अन्तरिक्ष पर्यटनको क्षेत्रमा काम गर्न स्पेस एक्स सिर्जना गरे । पछि, टनेलिङ बोरिङ कम्पनी र न्यूरालिङ्क मानव मस्तिष्कमा चिप प्रत्यारोपण गर्ने सम्भावनाको अनुसन्धान गर्ने कम्पनि पनि खोले ।
२००३ मा, जब मस्क स्पेस एक्समा संलग्न थिए, उनका साथी मार्टिन एबरहार्ड र मार्क टार्पेनिङले इलेक्ट्रिक कार कम्पनी टेस्ला निर्माण गरिरहेका थिए । त्यसका लागि मस्कले लगानीको व्यवस्था गरेका थिए । पछि उनी कम्पनीको बोर्ड अध्यक्ष भए ।
टेक्नोलोजीमा उनको रुचिको कारण, मस्कको रुचि उत्पादनमा थियो । टेस्लाले आफ्नो पहिलो कार २००७, २००८ मा बनाइरहेको थियो, यो बिग्रिएको थियो । एबरहार्डले कम्पनी छोडे र मस्क कम्पनीको सीईओ र उत्पादन गर्न तर्फ लागे ।
जेनी भन्छिन– ’मलाई मेरो कार मनपर्छ । तपाईंले कारमा चढ्दा बटन थिच्नु पर्दैन वा कुञ्जी खोल्नु पर्दैन । कारलाई थाहा छ तपाईं यहाँ हुनुहुन्छ । ब्रेक थिच्नुहोस् र गियरहरू परिवर्तन गर्नुहोस्, कार सुरु हुनेछ। बन्द गर्नको लागि, एक्लेरेटरबाट आफ्नो खुट्टा उठाउनुहोस् वा गियर स्टिकको बटन थिच्नुहोस् । यो धेरै सजिलो छ ।’
२०१७ मा, टेस्लाले बजारमा सस्तो इलेक्ट्रिक कार मोडेल ३ लन्च गर्यो । यो कार एक पटक चार्जमा ५ हजार २० किलोमिटरसम्म गुड्न सक्छ ।जेनी पोट्सले यो कार करिब ८५ हजार अमेरिकी डलरमा किनेका थिए । यसअघि उनीसँग जीप थियो जसको मूल्य ३ मोडलको आधा थियो । जुन २०२१ मा १० लाख बिक्रीको अंक पार गर्ने यो संसारको पहिलो इलेक्ट्रिक कार थियो ।
’कारमा विद्युतीय मोटर छ जुन सामान्यतया प्रयोग हुने इन्जिन भन्दा फरक छ । त्यसैले सेवा लागत लगभग शून्य छ । हो, टायर परिवर्तन गर्न परे मात्र खर्च हुन्छ ।’ जेनी भन्छिन् ।टेस्लाले पनि अष्ट्रेलियामा आफ्नो ब्याट्री प्रविधिको साथ राम्रो गरिरहेको छ । २०१७ मा, कम्पनीले यहाँ ठूलो लिथियम–आयन ब्याट्री स्थापना गर्यो । यसलाई बनाउने कथा पनि रोचक छ ।
जेनी भन्छिन्– ’दक्षिण अष्ट्रेलियाको एक विद्युतीय ग्रिडले सौर्य र हावाबाट बिजुली उत्पादन गर्न संघर्ष गरिरहेको थियो । यसले सम्पूर्ण राज्यलाई बिजुलीबाट वञ्चित गर्यो । यो ठूलो राजनीतिक मुद्दा बन्यो । मस्कले ट्विटरमा आफु सो थौअमा सय दिनमा ब्याट्री जडान गर्न इच्छुक रहेको र १०० दिनमा नसके सित्तैमा दिने प्रस्ताव गरे । राज्य सरकारले मस्कले भने जस्तै आयोजना स्वीकृत गर्यो । ३० सेप्टेम्बर २०१७ मा काम सुरु भई ६० दिनमा काम सम्पन्न भयो ।’
यो १०० मेगावाट क्षमताको ब्याट्री त्यतिबेला विश्वको सबैभन्दा ठूलो लिथियम आयन ब्याट्री थियो । यो ग्रिड प्रणालीमा आधारित थियो र टेस्लाका कारहरू जस्तै प्रविधि थियो । यसबाट धेरै प्रभावित, जेनीले टेस्लामा लगानी गर्ने निर्णय गरिन ।एलोन मस्कलाई एक दूरदर्शी र क्यरिज्म्याटिक व्यक्तित्व मानिन्छ । उनले टेस्लालाई संसारको सबैभन्दा ठूलो इलेक्ट्रिक कार कम्पनी बनाए । उनी उद्योगका ती व्यक्तिहरू मध्ये एक हुन्, जसले पहिलो कदम चाल्ने जोखिम उठाएका छन् । टेस्लाको शेयर मूल्य दस गुणासम्म बढेको छ । यसको शेयर मूल्यमा ५० डलर बाट हजार डलरसम्म पुगेको छ र १.२ ट्रिलियन डलरसम्मको बजार मूल्य रहेको छ ।
टेस्लाको स्टकमा बबल छ, यसको मतलब यो हुनु पर्नेभन्दा धेरै मूल्यवान छ । कम्पनीको आधारभूत मूल्याङ्कन वा नाफा कमाउने क्षमताको तर्कले यसलाई जायज ठहराउन नसकिने विश्लेषकहरु बताउछन् ।
त्यसोभए कम्पनीको सेयर र यसको मूल्यमा किन यस्तो वृद्धि ? केहि मानिसहरूले टेस्लालाई गुगल र अमेजन जस्तै टेक कम्पनी ठान्छन्, जुन सही होइन । उनीहरूले यसलाई उत्पादन कम्पनी भन्छन् । टेस्लाले कार बनाउँछ, लागत बढी हुन्छ । अन्य निर्माताले जस्तै कम्पनीले पनि कारका पार्टपुर्जा किन्नु पर्छ, ब्याट्री बनाउनु पर्छ । यस्तो अवस्थामा यसको मुनाफा गुगल, अमेजन र फेसबुकभन्दा कम हुन्छ । टेस्लाको सेयर अन्य कार कम्पनीहरूसँग तुलना गर्दा यसको मूल्य अवास्तविक छ । २०२१ मा टेस्लाले नौ लाखभन्दा बढी कारहरू बनाएका थिए भने टोयोटाले ७६ लाखभन्दा बढी, फक्सवागनले ८३ लाखभन्दा बढी र होन्डाले ४५ लाखभन्दा बढी कारहरू बनाएका थिए ।यदि टेस्लाको कार बिक्री र आम्दानीलाई हेर्ने हो भने २०२० मा ३१ अर्ब डलर थियो र २०२१ मा बढेर ५३ अर्बभन्दा बढि पुग्यो । तर यसको शेयरको मूल्य अवास्तविक भन्नु उचित हुन्छ ।
विशेषज्ञहरू विश्वास गर्छन् कि टेस्लाले कार क्षेत्रमा सबैभन्दा सस्तो ब्याट्री बनाउँछ । यसले कारको मूल्यमा फरक पार्छ, तर यस क्षेत्रका अन्य कम्पनीहरू टेस्लालाई चुनौती दिन तयार छन् । अनि आजको २५ वर्षपछिको अवस्था कस्तो होला, यो अनुमान गर्न निकै मुश्किल छ ।
यदि कार उद्योगको भविष्यको बारेमा सोच्ने हो भने, सडकमा कम कारहरू हुनेछन् र त्यहाँ धेरै कार–पुल हुनेछन् भनेर विचार गर्न सकिन्छ । यो पनि सम्भव छ कि सडकहरूमा चालकविहीन कारहरु हुनेछन् । यद्यपि यसको लागि कुनै निश्चित आधार भने छैन । यसका लागि न त कुनै कम्पनीले यो गर्नेछ, तर यो टेस्ला वा फक्सवागन जस्तो कार कम्पनी वा गुगल जस्तै सफ्टवेयर कम्पनी हुनेछ, अहिले अनुमान गर्न गाह्रो छ। टेस्लाको अहिलेको स्वरूप र यसको कामगर्ने तरिकाले यो काम गर्छ भन्ने भन्न मुश्किल छ ।तर अहिले कम्पनीको इतिहासमै उच्च विन्दुमा रहेको टेस्लाले सन् २०२३ सम्ममा २५,००० डलरको इलेक्ट्रिक कार लन्च गर्ने बताएको छ, जुन सम्भवतः चालकविहीन हुनेछ । र त्यसपछि आगामी समयमा, कम्पनीले अरूको लागि पनि ब्याट्री बनाउन सक्छ ।
टेस्लाको चुनौती
टेस्ला सम्पूर्ण कार उद्योगमा नवीनताको मामलामा अरुभन्दा धेरै अगाडि छ । उत्पादन बढाउनु सबैभन्दा गाह्रो कुरा हो, विशेष गरी कुनै पनि नयाँ प्रविधिको साथ । कार कम्पनीको रूपमा टेस्लाको सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि भनेको ब्याट्री कारहरू बनाएर त्यसमा नाफा कमाउनु हो । २००३ मा यसको सुरुवात पछि टेस्लाको यात्रा हेर्नको लागी एक हो । यद्यपि, टेस्ला एक मात्र कम्पनी होइन जो इलेक्ट्रिक कार बजारमा अगाडि हुन चाहन्छ ।
टेस्लाको क्षमता यसको सफ्टवेयर थियो । पछि कम्पनीले आफैंलाई परिभाषित गर्यो र एक इन्जिनियरिङ कम्पनी बन्यो । अब उत्पादनमा पनि अगाडि छ । तर अर्कोतिर रिभियन, फिस्कर र बाइटन जस्ता नयाँ पुस्ताको इलेक्ट्रिक कार कम्पनीहरू छन् । सफ्टवेयर र कृत्रिम बुद्धिमत्ताको सन्दर्भमा उत्कृष्ट छन् ।
टेस्लाको ठूलो उत्पादन गर्ने क्षमता अरूभन्दा एक कदम अगाडि छ । यद्यपि, टेस्लालाई इलेक्ट्रिक कार क्षेत्रको राम्रो विकासको लागि अन्य प्रतिस्पर्धीहरू चाहिने बताइएको छ ।विश्वमा सडकमा करिब दुई अर्ब कारहरू छन् तर तिनीहरूको तुलनामा विद्युतीय कारको संख्या मात्र एक करोड छ । टेस्ला एक्लैले बजारको आवश्यकता पूरा गर्न सक्दैन । बजार र उपभोक्ताका लागि महत्त्वपूर्ण छ । टेस्ला बाहेक मर्सिडिज बेन्ज, बीएमडब्लू, फक्सवागन, अडी, फोर्ड, टोयोटा, हुन्डाई सबै इलेक्ट्रिक कारहरू बनाउनु पर्छ ।
तर टेस्ला महत्वाकांक्षी छ । कम्पनीले टेक्सास, बर्लिन र सांघाईमा कारखानाहरू निर्माण गरिरहेको छ र सन् २०२० को लागि आफ्नो प्रभाव प्रतिवेदनमा सन् २०३० सम्ममा प्रत्येक वर्ष २ करोड विद्युतीय कार उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।यी सबै प्रयासमा कम्पनीले विद्युतीय कार बनाउने दाउ खेलेको देखिन्छ, जसमा ठूलो जोखिम समेत हुनसक्ने विश्लेषकहरु बताउछन ।
टेस्लाको बारेमा के भन्न सकिन्छ भने कहिलेकाहीँ कम्पनीले आफैंले ठूलो उद्देश्य राख्छ, जुन पूरा गर्न सम्भव छैन । ढिलो भए पनि, तर यसले उत्पादन गरेको उत्पादन भने उत्कृष्ट छ । यदि टेस्लाको नवीनताको दृष्टिकोणलाई हेर्यौं भने, कम्पनीले प्रति कार आफ्नो नाफा बढाउन सक्छ । र टेस्लाको सेयरको मूल्य बढी हुनुको कारण पनि यहि हुन सक्छ ।कम्पनीले सन् २०२३ सम्ममा २५ हजार डलरको इलेक्ट्रिक कार लन्च गर्ने बताएको छ, जुन सम्भवतः चालकविहीन हुनेछ । र त्यसपछि आगामी समयमा, कम्पनीले अरूको लागि पनि ब्याट्री बनाउन सक्छ ।
कल्पनात्मक रूपमा सत्य हो, तर हामीले विद्युतीय कारहरू फेल हुनेछन् भन्ने मान्छौं भने के हुन्छ । यदि अचानक हाइड्रोजन इन्धन सेलहरूमा ठूलो खोज भयो भने, यो प्रविधि टेस्लासँग छैन । टोयोटा र मर्सिडीज जस्ता कार निर्माताहरूले विभिन्न प्रविधिहरूमा काम गरिरहेका छन् । तिनीहरूले इलेक्ट्रिक कारहरू साथै इन्धन सेल र हाइब्रिड कारहरू बनाउँदैछन् । टेस्ला यस मामिलामा निकै पछाडि छ ।यसमा कुनै शंका छैन कि यो एक महत्वाकांक्षी कम्पनी हो जसमा प्रभावकारी प्रविधि छ । कम्पनीले पहिलो पटक २०२० मा लगातार चार त्रैमासिक नाफा कमाएको र २०२१ मा पहिलो पटक नौ लाख तीस हजार कार बिक्री गरेको थियो ।
–बिबिसी हिन्दीबाट
